Guatemala betiereko udaberriaren herrialdea bezala ezagutzen dugu, maia, xinca, garifuna eta mestizoak elkarrekin bizi diren lurraldea da. Hala ere, Guatemalan gaur egun beti herrialdea menderatu duten boterek sustatutako estatu-kolpea ekarriko duen prozesu baten aurkako etengabeko protestak daude.

Ekainean hauteskunde legegileak, eta lehendakari eta lehendakariorderako hauteskundeen lehenengo txanda egin ziren. Herrien Askatasunerako Mugimenduko (Movimiento para la Liberación de los Pueblos) buruak Thelma Cabrera mam indigena eta Jordán Rodas giza eskubideen prokuradore ohia ziren. Baina herriko hautagaitza hori debekatu egin zen, aitzakia desberdinak erabiliz, eta, beraz, hauteskunde prozesua bera gaizki hasi zen. Guatemalako Estatuak hala argi utzi zuen herri indigenen eta sektore herrikoien parte hartzea ekiditeko diseinatuta dagoela.

Abuztuaren 20an hurrengo pausua eman zuten, hauteskunde prozesuaren bigarren txanda ospatu zenean, Semilla Mugimenduaren (Movimiento Semilla, Bernardo Arévalo) eta Itxaropenaren Batasun Nazionalaren (Unidad Nacional de la Esperanza) artean. Lehengoak irabazteak (botoen % 58) estatu-kolpea bilatzen duten neurriak aktibatzea suposatu du, horrela 2024ko urtarrilean egin behar den lehendakaritzaren erreleboa geldiarazteko. Une hartatik, Fiskaltza Orokorrak, Ministerio Publikoaren eskutik, Semilla legez kanpo uzteko edo hauteskunde prozesuan iruzurra salatzeko ahalegin guztiak egiten ari da.

Ikusten ditugun buruak Consuelo Porras Fiskal Orokorra eta beste zerbitzari publiko hipotetikoak diren arren, «ustelen hitzarmena» deitu izandakoa da errealitatean prozesu kolpistaren atzean dagoena. Ustelen hitzarmena botere ekonomiko, judizial eta politikoen sarea da, funtzionarioak, politikariak, militarrak, epaileak eta fiskalak, enpresariak eta egitura kriminalak barne hartzen dituena. Gutxienez jada hamarkada bat, Guatemalako sistema instituzionala kolonizatu dutela, beti haien botere politiko eta ekonomikoen interesen alde.

Askatasunen alorrean, azken urteotako errepresioak gero eta zifra larriagoak azaltzen ditu. Alejandro Giammatteiren gobernuko azken bi urteetan, guztira 2.057 eraso dokumentatu dira giza eskubideen defendatzaileen aurka, 531 salaketa feminizidioengatik eta 211 eraso justizia operadoreen aurka (UDEFEGUAren datuak). Herrialdeko harrapaketa instituzionalak eta inpunitatea zabaltzeak justizia operadoreen aurkako erasoek gora egitea suposatu du, gaur egun 30 pertsona daude erbestean eta beste batzuk Guatemalako espetxeetan, ustelkeria kasuak aztertzen saiatzeagatik.

Egoera larri hori ikusita, Bernardo Arévalok, hautatutako lehendakariak, kargua uzten duen Alejandro Giammattei lehendakariarekin gobernu trantsizio prozesua eten du, eta babes akzioa aurkeztu du Justizia Gorte Gorenean Consuelo Porras Fiskal Orokorraren aurka, baita laguntzen eta babesten duten beste epaile batzuen aurka ere.

Gauzak horrela, Guatemalako Estatuaren sinesgarritasun eza dela eta, herri indigenetako antzinako agintariak, herri-sektore antolatuak eta biztanleria orokorra hauteskundeen emaitzak errespetatzearen alde eta ustelkeriagatik seinalatutako funtzionarioek dimititzearen alde manifestazioak egiten dituzte. Eskaera horiez gain, lurralde, nekazaritza erakunde eta komunitate indigenek Estatuan egitura aldaketak egotea eskatzen dute, herri prozesu konstituziogile eta plurinazionalaren bidez. Azken egunotan, eskubideak defendatzeko eta Guatemalan egitura aldaketak eskatzeko modu baketsuan mobilizatzen diren pertsonen aurkako arma erasoak egon dira; ondorioz, gutxienez lau pertsona erail dituzte.

Hori guztia dela eta, nazioarteko euskal kooperazio eta elkartasunak ondorengoa adierazten du:

  • Consuelo Porras Fiskal Orokorrak eta irudizko beste justizia operadoreek egindako konstituzioaren kontrako ekintzen aurka egiten dugu, eta hauteskunde prozesuaren emaitzak baliogabetzeko saiakera egiteagatik dimisioa eskatzen duen hedatutako eskaerarekin bat egiten dugu.
  • Elkartasuna eta konpromisoa azaltzen dugu Guatemala berria lortzeko mobilizatzen ari den biztanleriarekin, baita guztiek bizi ahal izateko bizitza duinaren alde egiten duten erakunde eta giza eskubideak defendatzen dituzten pertsona eta taldeekin ere.
  • Guatemalako alderdi politiko, gobernuko organo eta instituzioei integritatea eta hauteskunde prozesuaren emaitzak errespetatzea eskatzen diegu.
  • Botere judizialaren independentzia, aniztasun politikoa eta adierazpen-askatasuna oinarrizko eskubideak direla gogorarazten dugu, baita, besteak beste, demokrazia eta Zuzenbidezko Estatuaren oinarrizko euskarriak ere.
  • Guatemalan benetako demokrazia lortzeko, gizarte protestarako eskubidearen defentsa eskatzen dugu.
  • Nazioarteko gobernu eta instituzioei krisia modu baketsuan konpontzeko laguntza eskatzen diegu, eta AEEri (Ameriketako Estatuen Erakundea) Guatemalan geratzea hurrengo lehendakaria izan behar duenaren, Bernardo Arévaloren, agintaldia hasi arte.

Guatemala loratuko da eta betiereko udaberriaren herrialdea izango da berriro ere

Euskal Herria, 2023ko urriaren 20a

Oharra.- urriaren 20an Guatemalan Iraultzaren Eguna ospatzen da. 1944an egun horretan, «hamarkada demokratikoa» deiturikoa abiatuko zuen altxamendua egin zuten. Lehenengo lehendakaria (1945-1951) Juan José Arévalo izan zen, Bernardo Arévaloren aita.

Atxikimenduen zerrenda:

  • Coordinadora de ONGD de Euskadi
  • Ezker Anitza-IU
  • PCE-EPK
  • LAB
  • ESK
  • Steilas
  • CCOO- Euskadi
  • EHk-kapitalari planto
  • REAS Euskadi
  • Asociación J. A. Freytter-Estudios sobre Violencia Política (AJAFR)
  • Instituto de Derechos Humanos Pedro Arrupe de la Universidad de Deusto
  • Fundación Ellacuria
  • IM-Defensoras