Azken 8 hilabeteetan, Mugarik Gabetik hiru aldiz egon gara Kolonbian, eta Eje Cafetero, Cauca, Antioquia eta Bogota bisitatu ahal izan ditugu. Bai Kolonbiako estatuak, bai talde armatuek gauzaturiko giza eskubideen urraketa sistematikoaren lekuko izan ez ezik, pairatu dituztenekin solasaldian aritzeko aukera izan dugu bidaiotan.
Aipaturiko eskubide urraketak ugariak izan badira ere, zenbaitzuk aipatzearren mobilizaziorako eta adierazpen librerako eskubidea; ondoren, lurralderako eskubidea; eta, azkenik, indarkeriarik gabeko bizitza eta bizitza duina izateko eskubidea izan dira. Bistan da, eskubide asko bidean utzi ditugula, batez ere herri indigenei dagozkienak, herrialdearen %4,4a dira, 2018an egindako azken errolda nazionalaren arabera.
Egindako lehen bidaian, 2021eko ekainaren 28an deklaratutako langabezia nazionaleko parte-hartzaile aktibo gisa agertzen ari ziren pertsonen edota senideen testigantzak bildu genituen. Pertsegituaen, mehatxatuen, abusatuen, desagertuen, torturatuen, kaleratuen, mutilatuen… testigantzak. Pertsona horietako bakoitzak izen bat, izen bakoitzak aurpegi bat eta aurpegi bakoitzak istorio bat zuen.
Krudela izan liteke une horretan Kolonbiako gobernuak gizarte zibilari egindako erasoen aurrean erabil genezaken adjektiboetako bat. Izan ere, ez zuen inoiz mobilizatzen zeudenekin elkarrizketan aritzeko interesik erakutsi, baizik eta ahal zuen indar eta arma guztia erabili zuen gazteak, pentsiodunak, indigenak, afro-ondorengoak, nekazariak, emakumeak, LGTBIQ+ kolektiboetako kideak… Gutxienez, polizia-kargek eta ESMADen (Escuadrón Móvil Antidisturbios), beldurraren eskuadroien, bitartez estrategia militarren erabilerak, ez dute beste itxurarik ematen.
Joandako bizitzak. Inoiz zirenak izatera bueltatuko ez diren pertsonak. Hurrengo bi bisitetan indarkeria horrek eragindako inpaktuak ikusten jarraitu diren. Kolonbiako gobernuak mobilizazioetan parte hartu zuten edo parte hartu ez zuten pertsonak jazartzen jarraitzen zituen. Gaur egun, Langabezia Nazionaleko mobilizazioetan noizbait parte hartu zuten pertsona asko jazarri, mehatxatu eta, batez ere, judizialki epaituak izaten jarraitzen dute. Lehen aldiz kalera atera zen gaztediaren zati bat fisikoki, buruz eta ekonomikoki markatuta egotea eragiten ari den orkestra juridikoa.
Epaiketek eta haien defentsek dakartzaten kostuak ezin dituzte ordaindu bigarren hezkuntza ia amaitzen ari ziren gazteek, unibertsitatea hasi edo lan prekarioan hasi baitziren. Kartzelan egoteak ere kostu ekonomiko handia du, edonoren eskura ez dagoena.
MISIÓN SOS COLOMBIAk argitaraturiko azken txostenean jasotzen duen bezala, Langabezia Nazionalaren mobilizazioetan, gutxienez, giza eskubideen 11 bortxaketa-eredu erregistratu ziren; hilketa selektiboak, lesio pertsonalak, tortura, tratu anker eta iraingarriak, begietako lesioak, su-armekin egindako erasoak, generoan oinarritutako indarkeriak, hautazko eta legez kanpoko atxiloketak, judizializazioak, desagertzeak, bortxaketak.
Langabezia Nazionalari eta SOS Kolonbia Misioari buruzko informazioa zabaltzeko, SOS Kolonbia Misioarekin zerikusia duten txosten eta artikuluetarako esteka hauek bisitatzera gonbidatzen zaituztegu: “Cifras de la violencias en el marco del paro nacional 2021”, “El sometimiento de la democracia; un balance del derecho a la protesta social en Colombia en el año 2021” eta “Paro Nacional en Colombia: la eterna lucha de la Minga Indígena por una vida digna”, Consejo Regional Indígena del Caucako webgunea argitaratuta.
Bigarren bidaia, irailean, “CuiDÁNDOME, cuiDÁNDONOS entre nosotras” topaketak markatu zuen, Kolonbiako Medellinen, Corporación para la Vida Mujeres que Creanek antolatuta. Parte-hartze sozial, politiko eta ekonomikoa lortzeko emakumeek pairatzen dituzten indarkeriei buruzko eztabaida izan da erdigunean.
Jardueraren eta otorduen artean, liderren eta emakumeen istorioak entzun genituen, bazegon baten bat, bizitza osoa parte-hartze publikoan eman ondoren, zahartzaroak bere ateak ukitzen zituen unean, prestazio ekonomikorik gabe zegoen emakumeengandik zetorrena, kalean bizi, fakturak ordaindu ezin zituelako edo eskean dabilelako.
Eskubideen defentsarako beste esperientzia batzuek agerian uzten zuten “kanporako” egoteak norberaren zaintzaz ez arduratzea ekarri zuela, nork zaintzen du zaintzen duen pertsona? gure eskubideak defendatzen dituen pertsona? Horregatik guztiagatik, Corporación para la Vida Mujeres que Creanek Medellinen eskubide defendatzaileekin lan egiten duten beste 6 erakunderekin aliantza-prozesu bat hasi zuen, beren erakundeetan zaintzak ikusarazteko eta zaintzak haien erdigunean jartzeko.
Bidaia horretan bertan, baina beste gune batzuetan, ikusi ahal izan genuen indigenen lurraldeak, legetik kanpoko talde armatuen, paramilitarren, narkotrafikatzaileen edo gerrillen aurka borrokatzeaz gain, komunitate-sarea eraldatzen ari dela. Gizarte-harremanak tenkatzen ari dira, eta talde armatu horiek Ama Lurra usurpatzen dutenean, gero eta ondorio larriagoak izaten ari dira neskengan, mutilengan eta nerabeengan, bahiketa, abusu, bortxaketa eta erreklutamenduen bidez. Aldi berean, historikoki, lurralde indigena batzuetan artisau-meatzaritza izan da, eta gaur egun indar handiagoa hartzen ari da. Hori dela eta, lurralde indigena batzuk ere lurralde-kontrolaren jokoan sartu dira onura ekonomiko baten truke, edo legez kanpo erabiltzen den laborearen jokoan, laborantza tradizionalek uzten dutena baino diru-kopuru handiagoaren truke.
Badira grabatuta geratu zitzaizkigun kontakizun batzuk, hala nola komunitate bateko agintari indigenarena, komunitatera talde armatu bat iristen zen hirugarren aldia zela esanez festa bat antolatzeko eta komunitateko neska eta nerabe guztiak festa horretara eramateko. Festa horietan, nonahi alkohola eta drogak hartzeaz gain, komunitate horretan ez hiltzearen truke eraman nahi zituzten adingabeak hautatzen zituzten.
Talde armatuen aldetik, lurralde-kontrol horretarako estrategietako bat komunitateak minaz jostea izan da. Horren ondorioz, adin eta genero guztietako pertsonek, baita animaliek ere, beren gorputzeko edo bizitzako kideren bat galdu dute. Beste batzuetan, beren presentziaren kontra dauden agintari indigenen hilketa selektiboak izan dira estrategien ardatz.
Gatazka komunitateetan izaten ari zen ondorioei buruzko beldur batzuk jarri zitzaizkigun. Lurralde indigenen zaurgarritasun-baldintzak eta Kolonbiako Gobernuak ezer ez egitea: zigorgabetasuna, errebiktimizazioa, lurralde indigenen onarpenik eza, babes-neurririk ez.
Talde armatuek indigenen lurraldeetan dituzten ondorioei buruz gehiago jakin ahal izateko, lotura hauek ditugu, consecuencias minas, asesinato de autoridades indígenas, los cultivos de uso ilícito en las comunidades eta Ausencia del estado.
Beste beldur bat adingabeen suizidioa zen. Hirugarren bidaian, aurtengo urtarrilean, baieztatu genuen gertatzen ari zela. Komunitatean bere buruaz beste egiten zuten 7, 8 edo 12 urteko mutil koxkorrak; 10-13 urteko neskatilak, bizitza kentzen zutenak.
Oraingo testigantzek gerra-praktikaketara eramaten gintuzten, hala nola erreklutamendu behartua, pertsonen kontrako minak edo bonba-autoekin egindako erasoak. Parte-hartze politikoa gauzatzea, mobilizatzea edo bizitza eta natura defendatzea ekintza heroiko bihurtu dira, eta, askotan, norberaren bizitza galtzea eragiten du horrek.
Hirugarren aldiz, oraingoan indar handiagoz ikusi ditugu indarkeria areagotu eta gaizkoatu egin dela, protesta kriminalizatu dela, legez kanpoko ekonomiak hedatu direla, Bake-Akordioak ez direla ezarri eta giza eskubideak babesten dituztenak sarraskitzen direla.
Nazioarteko erakundeek, hala nola NBEk, ezin dute misio humanitariorik egin lurraldeetara, ezin baitute horietara iritsi, beraien bizitzak ere arriskuan daude. Beraz, komunitateak setiaturik daude eta bizirauteko aukera gutxi dute, haien soroak legez kanpoko laborantzez betetzen ari baitira, eta bizitzeko behar dituzten produktuen bila kanpora joan behar baitute.
Hurrengo estekan, Giza Eskubideak Behatzeko Euskal Ordezkaritzak Kolonbian egindako misioaren aurkikuntzei buruzko informazio gehiago aurkituko daiteke, eta, martxoaren amaieran, misioaren txosten osoa eskuratu ahal izango da Mugarik Gabe edo Zehar Errefuxiatuekin webgunetik.
Azkenik, 2022 hauteskunde urtea dela aipatu behar da. Martxoan hauteskunde legegileak izango dira eta maiatzean presidentetzarako hauteskundeak. Itxaropenari ate bat irekitzen zaio, zuhurtasunerako leiho bat, bide bat Kolonbian giza eskubideen babesa eta defentsa benetakoa izan dadin. Gero eta pobrezia handiagoan, indarkeria nabarmenagoan eta krisi humanitario endemikoan murgilduta dagoen herrialdea.
Mugarik Gabetik bidaiatzen, laguntzen eta babesten jarraituko dugu, Kolonbiako giza eskubideak amets edo itxaropen izateari utzi eta errealitate bihur daitezen. Ziur gaude elkartasuna herrien samurtasuna dela. Eta munduan bizi garen herri guztiak garela, bizitza duina, indarkeriarik gabea eta propioa izateko eskubidearekin.